Ujęcie obywatelskie
Ujęcie obywatelskie to najprościej w rzeczy mówiąc – pochwycenie sprawcy przestępstwa/wykroczenia bezpośrednio po jego wykryciu
Na przykład powstrzymanie złodzieja, nietrzeźwego kierowcy przed dalszą jazdą samochodu. Możliwe do przeprowadzenia nawet też podczas bezpośredniego pościgu za sprawcą dokonanego czynu nielegalnego. A więc ujęcie obywatelskie jest dokonywane w wielu przypadkach.
Art. 243. KPK – czyli o ujęcie obywatelskie
§ 1. Każdy ma prawo ująć osobę na gorącym uczynku przestępstwa lub w pościgu podjętym bezpośrednio po popełnieniu przestępstwa, jeżeli zachodzi obawa ukrycia się tej osoby lub nie można ustalić jej tożsamości.
§ 2. Osobę ujętą należy niezwłocznie oddać w ręce Policji.
Ujęcie obywatelskie powinno być w pełni zgodne z prawem i zarazem z artykułem 243 kpk. Artykuł 243 kpk par. 1 mówi, że ujęcie takiej osoby jest możliwe tylko w dwóch przypadkach (jednocześnie nazywa się to ograniczeniem się w sprawie
ujęcia obywatelskiego):
Jeśli zachodzi obawa ukrycia się sprawcy
Jeśli nie można ustalić kim jest sprawca
Nie istnieje żadne ograniczenie co do tego, jakich sprawców można ująć na gorącym uczynku – a więc można zatrzymać nawet mordercę, przestępcę seksualnego czy zwykłego kieszonkowca.
https://sip.lex.pl/akty-prawne/dzu-dziennik-ustaw/kodeks-postepowania-karnego-16798685/art-243
Rodzaje pościgu stosowanych do ujęcia obywatelskiego
Pościg pośredni – następuje po urwaniu “szlaku”, podjęty ponownie po pewnym czasie. Czyli, potencjalny obywatel ścigał sprawcę, ale w pewnym momencie odpuścił. Po pewnym czasie ponowił próbę odnalezienia sprawcy.
Pościg bezpośredni – Ten typ jest podejmowany w trybie ciągłym aż do momentu złapania sprawcy (o ile uda się schwytać go). Pościg taki może trwać wiele dni i nie musi on odbywać się wzrokowo. Warunkiem jest to, że musi trwać ciągiem – bez przerwy.
Przesłanki i ograniczenia ujęcia obywatelskiego
Osoba, która chce ująć sprawcę, musi subiektywnie ocenić, czy aby na pewno sprawca planuje ukryć się tuż po popełnionym czynie. Taka przesłanka mówiąca o chęci ukrycia się, może być wywołana próbą ucieczki sprawcy, chęcią uniknięcia odpowiedzialności karnej. Sprawcy uciekający z miejsca zdarzenia mogą chcieć ukryć się ze względu na swoje pozycje społeczne, majątkowe czy rodzinne. Takie osoby mogą być w krytycznej sytuacji i stąd też wynika chęć uniknięcia tej odpowiedzialności karnej.
Powodem do ujęcia sprawcy może być również to, że nie można ustalić danych osoby ujętej. Osoby takie albo nie chcą pokazać swoich dokumentów, powiedzieć kim są albo po prostu ich nie posiadają przy sobie. Bądź też nie jest rozpoznawany przez świadków czy osobę, która podjęła się ujęcia obywatelskiego. Jeżeli ktoś rozpozna jednak sprawcę, to osoba, która go ujęła, decyduje się na to, czy wierzy w słowa o danych osobowych sprawcy czy też nie.
Jeśli nie zostały spełnione przesłanki, które umożliwiają dokonanie obywatelskiego ujęcia, osoba ujęta może dochodzić swoich praw. Przede wszystkim na podstawie artykułu 23 i 24 kodeksu cywilnego (są to artykuły, które mówią o dobrach osobistych i ich naruszaniu). Dodatkowo, taka osoba może oskarżyć o naruszenie artykułu 189 kodeksu karnego mówiącego o pozbawieniu człowieka wolności.
Ważne artykuły w przypadku ujęcia lub jej próby
Art. 23. KC Dobra osobiste
Dobra osobiste człowieka, jak w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska, pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach.
Art. 24. KC środki ochrony dóbr osobistych
§ 1. Ten, czyje dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne. W razie dokonanego naruszenia może on także żądać, żeby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków. W szczególności ażeby złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie. Na zasadach przewidzianych w kodeksie może on również żądać zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny.
§ 2. Jeżeli wskutek naruszenia dobra osobistego została wyrządzona szkoda majątkowa, poszkodowany może żądać jej naprawienia na zasadach ogólnych.
§ 3. Przepisy powyższe nie uchybiają uprawnieniom przewidzianym w innych przepisach, w szczególności w prawie autorskim oraz w prawie wynalazczym.
Art. 189. KK Pozbawienie człowieka wolności
§ 1. Kto pozbawia człowieka wolności, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
§ 2. Jeżeli pozbawienie wolności trwało dłużej niż 7 dni, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10. § 2a. Jeśli pozbawienie wolności, o którym mowa w § 2, dotyczy osoby nieporadnej ze względu na jej wiek, stan psychiczny lub fizyczny, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12.
§ 3. Jeżeli pozbawienie wolności, o którym mowa w § 1–2a, łączyło się ze szczególnym udręczeniem, sprawca podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3
Ujęcie obywatelskie w innych przepisach prawnych obowiązujących na terenie Polski
- Kodeksie postępowania w sprawach o wykroczenie
- Ustawie o ochronie osób i mienia
- Ustawie o Straży Marszałkowskiej
- Ustawie o bezpieczeństwie imprez masowych
- Ustawie o straży gminnych
- Ustawie o Służbie Ochrony Państwa
- Ustawie o Służbie Kontrwywiadu Wojskowego oraz Służbie Wywiadu Wojskowego
- Ustawa o Centralnym Biurze Antyterrorystycznym
- Ustawa o Agencji Bezpieczeństwa Wywiadu i Agencji Wywiadu
- Ustawa o Służbie Więziennej
- Kodeksie morskim
- Prawie lotniczym
- Ustawie o transporcie kolejowym
