Kryminalistyka – Czym jest ta dziedzina?
Kryminalistyka jest dyscypliną nauką, która „narodziła” się w okolicach XIX wieku. Równać to można z wydaniem książki Hansa Grossa. Podręcznik sędziego śledczego. Hans Gross był austriackim sędzia śledczym, kryminologiem, założycielem Instytutu Kryminalistycznego w Grazu oraz jest uznawany za twórcę kryminalistyki. Oczywiście kryminalistyka posiada również innych słynnych badaczy. Chociażby polski Brunon Hołyst czy Jan Gołębiowski. Każdy z kryminologów, kryminalistyków w pewnym stopniu ukształtował dzisiejszą dziedzinę jaką jest kryminalistyka. Jednakże czym jest owa kryminalistyka? Czym ona się zajmuje? Co ona bada? Jakie są złote pytania kryminalistyczne? Tego wszystkiego dowiecie się z artykułu!
Kryminalistyka w teorii
Kryminalistyka to dziedzina, która w swoim spisie treści posiada wiele elementów. Bada ona różnorodne ślady, które można podzielić na między innymi ślady materialne, zjawiskowe, cyfrowe czy idealne. Oczywiście klasyfikacji śladów jest wiele i bywają one mocno urozmaicone. Ślady takie wyciągnąć można praktycznie ze wszystkiego, począwszy od biologii, kończąc na świecie technologicznym.
Ślady mają swoje funkcje, które dzieli się na dwie kategorie. Pierwszą z nich jest funkcja informacyjna polegająca na dostarczeniu odpowiednim organom procesowym informacji o danym zdarzeniu. Drugą funkcją jest funkcja dowodowa jako rzeczowe źródło dowodowe.
Kryminalistyka to również dział, który naucza na temat procesów wykrywczych organów ścigania, czynnościach operacyjno-rozpoznawczych. Ponadto składa się ona na wersje kryminalistyczne, zeznania świadków, podejrzanych, ofiar przestępstwa. Zawiera ona również nauko o innych czynnościach procesowo-kryminalistycznych, czyli chociażby przeszukiwaniach, wszelkich eksperymentach dowodowych czy wizjach lokalnych.
Historia kryminalistyki
Kryminalistykę jako jej naukowy aspekt rozwinął się w XIX wieku wraz z pojawieniem się książki Hansa Grossa nt. sędzi śledczych. Pochodzenie terminu jako tako nie jest jednak do końca znane – literatura przynajmniej tego nie określa kto był tym pierwszym. Pojęcie te pojawiało się jednak wcześniej niż książka H. Grossa, chociażby w publikacji Czarna Księga autorstwa Feliksa Górskiego z 1848 roku. Zawierała ona opisy przypadków kryminalnych.
Zaś za przodków dzisiejszych służb porządkowych literatura kierunkowa określa tzw. Brigade de Sûreté – „brygadę bezpieczeństwa”. Została ona założona w latach 1811-1812 przez Eugène François Vidocq – byłego przestępcę a późniejszego szefa tej jednostki. 20 lat później założył pierwsze na świecie prywatne biuro detektywistyczne – Biuro Informacji Gospodarczej. Trzy lata wcześniej powstała Scotland Yard – zawodowa Policja, rok później coś podobnego powstało w Prusach, późniejszych latach zaczęło rozpowszechniać się na świat. Zaczyna się również rozwój nauki zwanej kryminalistyką – oraz powstają uczelnie. Jedną z pierwszych uczelni z tą dziedziną był Instytut nauk policyjnych w Lozannie przez Rudolfa Archibalda Reissa.
Dziedziny kryminalistyki
Daktyloskopia
Daktyloskopia to dziedzina kryminalistyki zajmująca się identyfikacją jednostek na podstawie unikalnych wzorów linii papilarnych na opuszkach palców. Jest to jedna z najstarszych i najbardziej niezawodnych metod identyfikacji stosowanych w śledztwach kryminalnych.
Cheiloskopia
Cheiloskopia to dziedzina kryminalistyki zajmująca się analizą i identyfikacją jednostek na podstawie unikalnych wzorów bruzd i załamań w obrębie warg. Jest to stosunkowo młoda i rozwijająca się gałąź kryminalistyki, a jej potencjał wykorzystywania w praktyce zyskuje coraz większe uznanie.
Odontoskopia
Odontoskopia to dziedzina kryminalistyki zajmująca się identyfikacją osób na podstawie analizy cech zębów, szczęki i struktur jamy ustnej. Jest to jedna z najstarszych metod identyfikacji, mająca zastosowanie zarówno w medycynie sądowej, jak i w śledztwach kryminalnych.
Entomologia sądowa
Entomologia sądowa to dziedzina nauki zajmująca się badaniem owadów w kontekście śledztw kryminalnych. Jest to gałąź entomologii, która skupia się na zastosowaniu wiedzy o owadach do celów sądowych, zwłaszcza w określaniu czasu śmierci (estymacji czasu zgonu) i ustalaniu okoliczności związanych z miejscem zbrodni.
Osmologia
Osmologia to dziedzina nauki zajmująca się badaniem zapachów. Jest to gałąź nauk sensorycznych, która koncentruje się na badaniu i zrozumieniu skomplikowanych mechanizmów związanych z percepcją zapachów, analizą substancji zapachowych oraz ich wpływem na ludzkie zmysły.
Traseologia
Traseologia to dziedzina zajmująca się analizą i rekonstrukcją śladów oraz przebiegu zdarzeń związanego z przemieszczaniem się osób, zwierząt, czy przedmiotów.
Złote pytania kryminalistyki
Co?
Pierwszym pytaniem na jakie powinien odpowiedzieć sobie śledczy badający dany temat, to: Co się wydarzyło? Potrzeba jest zrozumienia tego, co faktycznie miało miejsce, czy zdarzenie było w wyniku przestępstwa, czy jednak w wyniku nieszczęśliwego wypadku? Pamiętać trzeba, że przy niektórych morderstwach, może być to wynik nieszczęśliwego wypadku. Nie zawsze utrata życia przez osobę trzecią to wynik planowanej zemsty z skutkiem śmiertelnym.
Gdzie?
Następnie warto sprawdzić lokalizację. Ważne jest to, aby ustalić czy miejsce ma pewną symbolikę dla osoby, która dokonała przestępstwa. Upewnić się, czy nie jest to związane z osobami, które przebywają w tej lokalizacji. Na przykład, jeśli przestępstwa dokonano w okolicy, gdzie przebywają same dzieci – to czy przestępca jest związany z którymś z dzieci? Jeśli dokonano przestępstwa – rabunku u jednego jubilera, to czy nie nastąpiła kradzież w innym sklepie jubilerskim?
Kiedy?
Warto odpowiedzieć sobie na pytanie kiedy wydarzyło się dana sytuacja. Okazać się może, że wydarzyło się to w konkretny dzień nie bez powodu. Być może dzień ten może mieć szczególne znaczenie dla sprawcy – lub w przeciwnie, całkowicie losowym. Istotny jest czas działania sprawcy, do późniejszego ustalenia lub obalenia alibi podejrzanego. Chronologia zdarzeń w tym przypadku jest bardzo istotnym elementem wykrywania.
W jaki sposób?
Ustalenie modus operandi – o ile jest to możliwe (na podstawie co najmniej dwóch zdarzeniach) niekiedy bywa istotne. Szczególnie gdy są chęci wytypowania potencjalnego podejrzanego na podstawie profilowania kryminalistycznego. Rozszerzone pytania stawiane w tym etapie powinny pozwolić odpowiedzieć na to, jak dokonano przestępstwa, jaki miał przebieg i jakie były mechanizmy działania sprawcy. Dzięki temu można wtedy dojść do kolejnego pytania.
Dlaczego?
Wiedza o tym dlaczego coś zostało dokonane również jest bardzo istotna. Pomaga to zrozumieć psychikę sprawcy i to pod jakimi emocjami działał. Ustalenie, dlaczego ktoś padł ofiarą przestępstwa pomoże w ustaleniu co się stało i co do tego dopuściło. Jaki system zawiódł? Czy wszystko to wydarzyło się z pobudek emocjonalnych czy finansowych? Ponadto późniejsza potem edukacja społeczeństwa może wzbogacić o nowe doświadczenie i naukę.
Jakimi środkami?
Ustalenia narzędzia jakim dokonano przestępstwa pomoże w późniejszej identyfikacji. Jeśli była to sprawa o rabunek, przydatnym będą zebrane odciski palców, o ile takowe sprawca po sobie pozostawił. Istotnymi są także ślady cyfrowe – choćby monitoring. W sprawach gospodarczych przydatne bywają wszelkie dokumentacje, papierologia. W tych ustaleniach ważne też jest to kim była sama ofiara – o ile takowa jest. Jeśli jest to starsza osoba, to czy jest świadoma tego co zaszło?
Kto?
Ostatecznie znać odpowiedzi powinniśmy na takie pytania jak kto był sprawcą? Jeśli było sprawców więcej, to każdego z osobna. Kto był faktyczną ofiarą i kto miał powód aby uczynić zło tej osobie? Kto zarobił lub skorzystał na danym przestępstwie? Czyli jeśli sprawa tyczy się ofiary-słupa, kto odpowiada za zrobienie z kogoś słupa gospodarczego? Kto uzyskiwał przychody spółki na czarno?
Przykładowe bazy danych
Krajowe Centrum Informacji Kryminalnych
Gromadzone tutaj są informacje kryminalne. W głównej mierze informacje te skupiają się na takich rzeczach jak ogół przestępstwa, osobach przeciw którym prowadzone są postępowania. W szczególności postepowania o sprawę karną, skarbową, albo ogólne czynności operacyjno-rozpoznawcze. Ponadto system ten zawiera informacje o środkach użytych do popełnienia tych przestępstw lub utraconych w związku z przestępstwem.
Krajowy System Informacyjny Policji
KSIP obejmuje w swoim obszarze pięć podstawowych obszarów, jakimi jest osoba, zdarzenie, rzecz, sprawa i obiekt. Rozbudowana wersja opisowa dla poszczególnych obszarów wygląda następująco:
- Osoba – osoby, którymi interesuje się Policja;
- Zdarzenie – informacja o przestępstwie, wykroczeniu i inne czynności gdzie uczestniczą ograny Policji;
- Rzecz – Wszelkie przedmioty związane z zdarzeniami;
- Sprawa – informacje o podjętych czynnościach tj. dochodzeniowo-śledczymi, operacyjno-rozpoznawczymi i administracyjno-porządkowych;
- Obiekt – lokalizacja zdarzenia, nieruchomości, instytucje.
Baza danych DNA
Stanowi potężne narzędzie dla organów ścigania, umożliwiając identyfikację oraz związanie ze sobą różnych przypadków przestępstw. Pozwala ona na porównywanie profilów genetycznych pobranych z miejsc przestępstw z danymi zawartymi w bazie. W przypadku, gdy materiał genetyczny pobrany z miejsca zbrodni jest zgodny z profilem w bazie danych, organy ścigania mogą znaleźć nowe trop/y w sprawach, które wcześniej uznano za nierozwiązane. Baza danych DNA pełni również funkcję eliminacji niewinnych osób z kręgu podejrzanych.
Kryminalistyka w podsumowaniu
Kryminalistyka to interdyscyplinarna dziedzina nauki, której celem jest analiza i interpretacja dowodów związanych z przestępstwami. Specjaliści w tej dziedzinie, zwani kryminalistykami, wykorzystują różnorodne metody badawcze, od analizy odcisków palców po badania genetyczne. Początki kryminalistyki sięgają starożytności, ale jej rozwój przyspieszył w XIX i XX wieku. Podstawowe obszary działania kryminalistyki to kryminalistyka śladów biologicznych, daktyloskopia, balistyka, entomologia sądowa i wiele innych. Kryminalistyka odgrywa kluczową rolę w procesie śledczym, pomagając w identyfikacji sprawców, analizie miejsc przestępstwa i dostarczaniu wiarygodnych dowodów sądowych. Współczesna kryminalistyka wykorzystuje również zaawansowane technologie, takie jak analiza DNA, komputerowe rekonstrukcje zbrodni czy analiza big data. Kryminalistyka pomaga nie tylko w ściganiu przestępców, ale także w zapobieganiu przestępczości i doskonaleniu technik identyfikacyjnych. Działa również na styku wielu dziedzin, takich jak medycyna sądowa, chemia, biologia czy informatyka sądowa.
